Somalia, November 16, 2015 (Daljir) — Qardho waa magaalo-madaxda Gobolka Karkaar iyadoo sida la ogsoon yahay ay horayna u ahaan jirtay degmo ka tirsan gobolka Bari, waxay ka mid tahay magaalooyinka ugu muhiimsan Puntland, markii la fiiriyo ahmiyadda meel-dhaceeda, Juquraafi, cimilada, dhulka daaqsimada ku fiican iwm.
Qardho waxaa la degey qarniyaal ka hor, waxay magaalowdey dhamaadkii qarnigii 19-aad iyadoo si rasmi ah degmo loogu aqoonsaday sanadkii 1930.
Sanadkii 2003 waxay Qardho noqotay Magaalo-madaxda Gobolka Karkaar ee Puntland
Waxay ahayd markii iigu dambaysay ee aan ku dhex nagaado magaalada Qardho dhowr maalmood (Todobaadyo) Sanadkii 2013kii , wixii xiligaasi ka horeeyey waxaan ahaa shaqsi transit ku mari jiray magaalada oo aan nasiib u yeelan inuu joogo arimo shaqo awgeed, maadaama ay dhacdo jidka dheer ee laamiga ee kasoo bilowda koonfurta Soomaaliya kuna dhamaada magaalada Bosaaso ee xarunta gobolka Bari.
Waxyaabihii iigu yaabka badnayd ee aan ku arki jiray magaalada 2013kii iyo kahor ayaa waxaa ka mid ahaa burburka ama dayac ka muuqday xarumaha dowladda oo markii aan booqdo ay indhahaygu qabanayeen ay durba maankaygu ka guuxi jirtay yay u sugaysgaa xarumahan oo daryeeli doona ma dad soo dhalan mase waa waa laga guuray ! waxaana si gaar ah aan uga soo qaadan karaa laba ka mid ah xarumaha ugu muhiimsan ee dhinaca maamulka degmada oo aad rumaysan Karin si kale ,kuwaasi oo aan ka xusi doono xafiiska maamulka gobolka iyo saldhiga booliska ee degmada.
Hadii aan usoo daadago dhanka isbadalka muuqda ee ka jira magaalada oo aan kasoo gudbo qaar ka mid ah waxyaabihii igu yaabka badnayd ee aan arkooday nagashiyahaygii magaalada waqtigii iigu dambaysay.
Qardho hadda waxay noqotay mid ka duwan magaaalooyin badan oo Puntland iyo kuwo Soomaaliyeed , waxaana ay la jaanqaadi kartaa magaalooyinka ugu hormarsan hadii aan soo qaado qaar ka mid ah sadex sano Kahor waxa magaalada ka jirin oo hadda ay kaga horaysaa ama kala jaanqaadi kartaa magaalooyinka kale ee dalka ayaa waxaa kamid ah.
1-Adeegga koronto ee magaalada
2-Wadooyinka
3-Dayactirka xafiisyada dowladda ee gobolka
4-Biyaha
5-Nidaamka qorshaynta magaalada (Town Planing)
Korontada
Magaalada Qardho ayaa waxaa ay tahay magaalada labaad ee Puntland ee ka faa’iidaysatay mashruucii koronto bixinta dowladdii dhexe ee madaxwayne Siyaad Barre sanadkii 1988- dii oo loogu magacdaray Eeneeye oo dowladda Danimark ay siisay dowladdii dhexe , lagana hirgaliyay Muqdisho, Shalaambood , Berbera, Bosaaso iyo Qardho.
Bosaso iyo Qardho ayaa ah goobaha kaliya ee mashruucaasi baaqiga mirihiisu la guranayo 25 sano Kadib burburkii dowladnimo oo sidii loogu talagalay u shaqeeya , mahadcelin iyo abaal gudna lasiiyo ciddii gacan ka gaystay badbaadinta hantidaasi dhaqaale iyo waqti badana la geliyay si shacabku u manaafacaadsadaan iyadoo la ogyahay baahida koronto ee ka jirta magaalooyinkii la midka ahaa oo mashruucii Eeneeye laga fuliyay oo haysan badankood dab ku filan, Kadib markii qalabkii korontada ee Eneeye la bililaqaystay, halka Bosaaso iyo Qardho ee ah labada goobood ee mashruucaasi baaqiga ku yahay dib u qalabayn xoog leh la geliyay (Matooro cusub) iyo dayactir ama hormarin oo waqti iyo dhaqaale badan loo huray.
Korontada magaalada Qardho oo ay bixiso shirkadda Eneeye ayaa ah joogto 24hrs, waxaana ay siisaa xafiisyada hay’adaha caalamiga, kuwa dowladda dhanka kalena waxaa ay koronto bilaash ay ay siisaa goobaha qaar ee waxbarashada , goobaha cibaada, caafimaadka iyo wadooyinka oo qayb ka ah nabadgalyada.
Wadooyinka magaalada Qardho
Marka laga hadlayo wadooyin waxaa lagu tilmaamaa kuwa badela muuqaalka degmooyinka , magaalo , gobol iwm , waxaana ay yeelan karaan hadii wadooyin cusub la sameeyo muuqaal ka hormarsan kana bilicsan kan laga guuray, si ka duwana hadii wadooyin burburaan waxaa ay badeshaa oo xumaada bilicda goobta wadooyinkeedu burbureen sida laga dheehan karo goobaha colaadda ku burburay.
Magaalada Qardho ayaa waxaa horay uga jiray wado dheer oo laami ah kaasi oo ah kan inta badan isku xira magaalooyinka waawayn ee Puntland si gaar ahna xiriirisa magaalooyinka Bosaaso iyo Garoowe ee caasimadda Puntland , wadadaasi oo la dhisay 1987-dii .
25-sano ama rubuc qarni Kadib ayaa waxaa magaaladu yeelatay wadooyin cusub oo kahor burburkii dowladnimo jirin , wadooyinkan ayaa badankooda qayb ka ah mashruuca hormarinta degmooyinka ee JPLG oo QM iyo dowladaha hoose ee Puntland ay maalgeliyaan.
Ilaa sideed wado oo laami ah ayaa la saaray xaafadaha magaalada Qardho oo dhexqaada , sidoo kale waxaa socda qorshe kale oo hormarineed oo wadooyin kale lagu saarayo laamiyo , taasi oo ah mid siwayn u badashay muuqaalkii magaalada Qardho ee sadex sano kahor sarena usii qaaday bilicda magaalada oo nidaamka Town Plane-ka , xaafadaha bariga iyo daanta galbeed ee magaalada oo aan gaadiid iyo socod lugeedba ku maray ayaa waxaa ahaayeen kuwa la yaab leh sida habysan ee magaalada wadooyinka laamiga ah loogu saaray , wadooyinkaasi laamiga oo hadba dhinac u leexda ayaa ah kuwa mararka qaarkood aad ku wareerayso sida muuqaal ahaan magaalada ay u wada tahay badankeed laamiyo xiriirsan oo xaafad walba aad ku tagayso.
Sida hordhaca warbixinta kusoo sheegay xafiisyada dowladda sida gobolka iyo saldhiga booliska ee magaalada Qardho waa kuwa ugu baaba’sanaa marka la eego xarumaha kale ee dowladda sanadkii 2013dii , waxaa ay ahaayeen kuwo uu ka muuqday dayac baahsan, waxaana ay dhisnaayeen tan iyo xiligii gumaysataha inka badan konton sano, ma jirin xiligii dowladdii dhexe ee Soomaaliya ay jirtay wax dayactir ah oo lagu sameeyey , marka aad guhada aad usii gasho saldhiga booliska ayaa waxaa ay ahaayeen waxa indhahaagu qabanayaan qolofka baabuur baaba’ay , sidoo kale muuqaalka gidaarka ayaa u ekaa muuqaal laga naxo marka laga reebo saldhiga booliska oo markii dambe xoogaa ranjiyeen ka helay shirkadda isgaarsiinta Golis , kuna buufisay adeegyada shirkadda ay siiso dadwaynaha ee dhanka isgaarsiinta, halka xafiiska maamulka gobolka uu ahaa mid inta ugu badan aan la furin oo albaabada xafiisyada maamulka ay xireen caws gidaarka darbiga xafisyada ku wareegsanaa.
Isbadalada ugu dambeeyey ee hadda ka jira xarumahaasi muuqaal ahaan ma xuma.
Saldhiga booliska ee degmada Qardho ayaa hadda waxaa lagu soo kordhiyay dhismayaal cusub oo isugu jira xabsi iyo xafiisyo saldhiga loo sameeyey si shacabka loogu shaqeeyo , waana taageero ka timid dibadda gaar ahaana hay’adda UNDP oo door ku leh taageeridda bilayska Puntland.
Maamulka cusub ee gobolka Karkaar ayaa ka guuray xafiiskii maamuladii ka horeeyey ay ku shaqayn jireen , isagoo si KMG ah u kiraystay xafiis ahaan inuu ugu shaqeeyo guri ka mid ah magaalada , iyadoo dhanka kalena dhisme iyo dib u habayn laga bilaabay xafiiskii hore ee gobolka oo baaba’sanaa.
Markii aan gaaray xafiiska KMG ah ee maamulka gobolka Karkaar ayaa waxaa ay qaadatay muddo labo saac ah inaan sugo gudoomiyaha cusub ee gobolka Karkaar Cabdiqaadir Saciid Caarshe oo aan la balansanaa , iyadoo uu ku jiray shir todobaadle , sidoo kalena waxaa uu qaabilayay wafuud qaarkood ka yimid magaalada Garoowe oo kasocday hay’adda xuquuqda aadanaha Puntland.
Gudoomiyaha ayaa kala sheekaystay xaalad abaar iyo xoolihii deegaanka Qardhood oo loo qaaday gobolo kale si biyo iyo baad loogu raadiyo , waxaana gobolka ka jirta abaar daran oo daba dheeraaday , waxaana shaqo la’ aan soo wajahday haweenkii caanaha ka ganacsanayay ee magaalada Qardho.
Biyaha
Baahida biyaha ee ka jirta magaalada Qardho waa caqabad weli jirta oo la dareemayo waxaana sababta ugu wayn lagu tilmaamaa nidaamka lagu maamulo biyaha ee magaalada oo ah mid gacanta ugu jira shirkad ganacsi , iyadoo magaalada ay ku yaaliin todobo ceel biyood ayaa hadana waxaa jira baahiyo biyo oo bulshadu ay weli ka cabato oo kusaabsan in mararka qaar ay go’ aan biyaha biyo gelinta ee magaalada, qiimaha baraakadda biyaha ayaa lagu buuxiyaa lacag dhan $25.
Nidaamka Qorshaynta magaalada?
Magaalada Qardho ayaa nasiib u yeelatay nidaamka qorshaynta magaalooyinka inay magaalada kahana qaado , waxaa la burburiyay dhismayaal badan oo hareeraha wadooyinka magaalada galay oo loo dagay si sharci darro ah , waxaana dhulalka la burburiyay ka mid ah guryo saaran wadooyinka magaalada qaybo ka mid ah oo laamiyo la saaray , waxaana la oran karaa waa magaalada kaliya ee u hogaansantay inay dhaqan geliso inaan la degin wadooyinka oo caado u ah magaalooyin badan in guryo adag laga dhiso oo maamulada gobolada iyo degmooyinku cabqabado kala kulmaan inay baneeyaan dhismayaasha qaarkood oo maalgelin xoog lihi la galiyay , mid ka mid ah masuuliyiinta degmada oo aan waydiiyay sida arintan ay hu hirg gashay ayaa waxaa uu ii sheegay nidaamkan inuu yahay sharci maamulkii hore ee degmada uu madaxda ka ahaa Maxamed Saciid Hogaamo laroor uu dejiyay , islamar ahaanataana shacabka loo adeegsaday awood iyo wadahal labaduba si loogu qanciyo furitaanka wadooyinka oo diiniyan aanay banaanayn in la gooyo.
dhismayaasha Cusub
Waxaa aad usoo kordhayay labadii sano ee ugu dambeeyey dhismayaasha magaalada Qardho iyo sida ay u maalgashanayaan qurbe joogta deegaanka iyo dadwaynaha maadaama ay soo jiidatay cimilada wanaagsan ee caanka ay ku tahay magaalada Qardho iyo nolosha oo dad badan ay ku tilmaameen inay magalaadan u wanaagsantahay carruurta iyo dadka da’ da ah oo mararka qaar ku qaata dawooyinka iyo nasashada xiliyada fasaxa , waxaana marka aad gudaha magaalada dhexqaado indhahaagu qabanayaan dhismayaal kacasrisan kuwii hore oo lagu soo kordhiyay kuwaasi oo si muuqata bilicda magaalada uga qaybqaatay.
Waxbarashada
Waxbarashada magaalada Qardho waa ay kaga hormarsantahay magaalooyin badan , sida dad badan oo waxbartay ay qirsanyihiin , labadii sano ee ugu dambeeyey imtixaanka santerlizeka ee Puntland waxaa ahaayeen ardayda magaalada Qardho kuwo kaalimaha ugu horeeyey ka galay imtixaanaadka dugsiyada sare ee Puntland , sidoo kalena tartanka sanadlaha ee waxbarashada dugsiyada sare Puntland ee la qabtay sanadkan bishii barakaysnaa ee Ramadaanka waxaa kaalinta labaad ee tartanka galay dugsiga Sheekh Cismaan ee magaalada Qardho.
Caafimaadka
Xarumaha caafimaadka ee magaalada Qardho kuwa sida gaarka loo leeyahay ayaa kor u dhaafaya inka badan labaataneeyo , waxaana sidoo kale jira xarun caafimaad oo dadwayne, taasi oo ah isbitaalka guud ee Qardho.
Isbitaalka magaalada Qardho ayaa daboola baahiyo caafimaad oo badan oo degmooyinka gobolka Karkaar iyo gobolada kale sida Haylaan oo looga yimaado.
Isbitaalka ayaa waxaa uu ka koobanyahay qaybo badan sida gargaarka degdega , rugta umulinta , caafimaadka aasaasiga iyo jiifka , qaybaha umusha iyo carruurta ayaa waxaa gacan ku haysa hay’adda Save The Children.
Garoonka diyaaradaha ee magaalada Qardho
Garoonka diyaaradaha ee magaalada Qardho oo aan shaqayn 25- sano ayaa sanadkan ka mid noqday garoomada diyaaradaha ee ka shaqeeya gobolada Puntland , kadib markii dhisme lagu bilaabay garoonkii diyaaradaha ee magaalada Bosaaso , garoonka Qardho ayaa hadda waxaa ka daga diyaaradaha ganacsiga , haba ugu badnaatee midda qaadka keenta dalka oo kasoo qaada wadanka Kenya , inkastoo bulshada aysan ku faraxsanayn qaadka kasoo degaya garoonka.
WQ: Maxamuud Cabdi Ibraahim
COMMENTS