Abukar Arman: Odoras Ba’an oo Yemen ku Mataaneynaya Soomaaliya

Way adagtahay in Yemen loo mala-awaalo qaddar ka duwan taas maanta ka taagan Soomaaliya – qaybo siyaasad ahaan kala qoqoban, laguna habaaray kalsooni darro, isaamin-la’aan iyo cadaawad aan dhammaan.

***

Miisaanka adduun ee ba’a iyo hoogga bini’aadanimo ee maanta taagan, Yemen waa dalka adduunka ugu daran. Dagaalka Yemen oo galay sannadkii afraad, ahna mid ay afuufayaan awoodo gobolka iyo quwado gammuurey oo kale, waa mid dhammaad ka fog. Sacuudiga oo hoggaaminaya isbaheysiga, laguna eedeeyey dambiyo dagaal, iyo kacdoonka Xuutiyiinta oo garab ka helaya Iran, laguna eedeeyey askareynta carruurta, midkoodna uma dhawa in ay guul ka gaaraan dagaalka Yemen.

Yemen waxaa ku habsatay welina saaran oo socota masiibo daran oo bani’aadamnimo. Dhanka saadaasha siyaasadda iyo sida wax u socdaan, lamid-ahaanshaha Soomaalidu waa ammuur aan ka hadal laheyn oo isku idlaatay. Way adagtahay in Yemen loo mala-awaalo qaddar ka duwan taas maanta ka taagan Soomaaliya – qaybo siyaasad ahaan kala qoqoban, laguna habaaray kalsooni darro, isaamin-la’aan iyo cadaawad aan dhammaan.

Labo-dhinac oo iskumid ah

Anoo ku abtirsada Soomaali iyo Yemen, isla markaasna aad u xiiseeya siyaasadda labada bulsho ee gumeysigii kabacdi, waxaan xaqiijin karaa iskumid ahaanshaha dhaqan ee labada dal iyo dadkooda.

Taariikhda dhow labada dalba midkoodna iskiis ammuurihiisa uma uusan maamulan. Dhanka dhaqanka, labada bulshaba waxa ay ku dhaqmaan nidaam qabali ah oo tiirarkiisa taariikheed ay ku dhisanyihiin dhaqanka suugaanta, badanaana giraantiisu lid ku tahay qabaa’ilada kale. Labada bulshaba waxa ay si aan kalahar lahayn u difaacaan sharafta qabiilka, xataa haddii lagu waayayo danta dalka. Labada bulshaba xagjirku waa ku maranyahay. Labada dalba waxa ay qani ku yihiin khayraadka dabiiciga ah, waana ay ka jeebmaranyihiin oo waaba labada dal ee adduunka ugu faqiirsan. Labada dalba musuqmaasuqu waa xad-dhaaf si lamid ah daroogada qaadka iyo hoogga qayilaada. Xukunka sharciga asaga warkiisa daa oo waxaaba ka darajo sarreeya kan qabiilka, dhan dhaqan iyo dhan siyaasadeedba.

Intaas kaliya ma aha e, labada dalba waxa ay yaalliin goob istaraatiji ah oo loo wada malabsanayo. Labaduba waxa ay leeyihiin kooxo fallaago ah ama raba in ay go’aan ayaga oo gooni-isu-taagooda ku saleynaya xuduudo aan jirin oo gumeysigii Ingiriisku ka tagay. Labadada waxaa ku dhexjira shisheeye ay ka go’antahay in ay socodsiiyaan dantooda oo kaliya. Oo markaas hadana inta ay siyaasaddii gudaha iyo tii shisheeyuhuba isku milmeen baa waxaa la kala garan la’yahay labadii siyaasadood iyo tumaa ah tee.

Jirtaayo intaas oo dhib ah oo labada dalba ay ka simayihiin, hadana waxaan rumeysnahay in uu isbaddal weli suurtagal yahay, laakiin waa in la helo isku-day iyo dhiiranaan aan hore loo arag.

Doorka Juquraafiga-siyaasadaysan

Colaadaha salka ku haya juquraafiga-siyaasadaysan waxa ay leeyihiin astaamo u gaar ah oo ka sooca colaadaha kale. Jilayaasha isu diyaarshay in ay gurtaan miraha istaraatajiyadeed ee colaaduhu dhalaan badanaa laguma arko aagagga iskahorimaadka. Walloow ficiladooda dahsoon ee sirdoon ay daadihiyaan shaxda la dheelo maalin-caddeeyda. Saas oo ay tahayna marka meel walba dab isqabsado kuwa ku qalaybaysan dabdamiska ugu casrisan ama muujiya firfircooni dheeri ah iyo u helanaan in ay dabka damiyaan oo dadka badbaadiyaan baa badanaa ah kuwii dabka shiday.

Dabshidayaasha oo badanaa gacan ka hela muwaadiniin aan wax kala ogeyn ama kuwo hunguri qaaday baa qorshahooda koowaad waxa uu yahay in ay saldhigtaan si ay hawlahooda u fushadaan. Markii ay saldhigtaan ayey deedna bilaabaan in ay dib-u-sanceeyaan deegaanka ay yimaadeen ayaga oo abuura jawi colaadeed ama mid amni-darro oo joogto ah (laakiin ah jawi la maamuli karo) si shacbigu uusan uga maarmin, la’aantoodna dhibku ka sii darayo.

Ninkii Xoog leh baa Xabagta Goosta

Isbaheysiga Sacuudigu hoggaamiyo waxaa hagaya istaraatajiyadii dagaalkii sida ba’an loogu guuldareystay ee Ciraaq. Istaraatajiyaduna waa mid aad u sahlan: dalka Yemen ku duul adoo iskadhigaya mid badbaadinaya. Ku dhufo ba’ iyo halaag aan hore loo arag. Baabi’i taallooyinkii taariikhiga  ahaa, kii diiwaanada dowladnimo, iyo wax walba oo xasuus reebi kara ama abuuri kara xasuus qaranimo iyo mid bulsho mideysan.

Dagaal diimeedka dadka kala qoqobay dhinac taageer ayada oo la wada ogyahay in bulsho qaballi ah wax isleh aysan jirin. Taageer oo garab istaag nidaam kasta oo ku dhamaada guul iyo guuldarro si waxa oo dhan ay u hoosyimaadaan Sacuudiga iyo awooddiisa siyasadeed ee gobolka. Marnaba ha ka welwelin istaraatajiyad u taagan dhammayntirka hawsha iyo kabixitaanka dalka. Isku hallee madax-ku-sheegga meesha la saartay iyo dhammaan inta u hamuunqabta aarsasho, faquuq diimeed, iyo daadinta dhiigga iyo tirtirka jinsiyadaha kale.

Dagaalka Xudeyda

Dagaalkii loogu talogalay in lagula wareego Xudeyda weli waa socdaa, haddii uu sii socdana, waa xaaladda oo ka sii darta. Kaddib markii Xuutiyiintu diideen in ay hubka dhigaan, oo magaalada Xudeyda wareejiyaan, deedna isaga baxaan magaalada, isbahaysiga Sacuudigu waxa ay bilaabeen duullaan ba’an oo ruxey salka xoogagga Xuutiyiinta iyo dhammaan deegaanada istaraatijiga ah ee ay haystaan.

Waqti yar kabacdi, hadana xaal waa isbadalay oo waxaa la gubey markab dagaal oo Imaaraadku leeyahay, waxaana gantaalo lagu riday Riyaad, caasimada Sacuudiga. Taasna waxa ay sababtay in uu isbaddal degdeg ahi ku yimaado amaradii iyo hadaladii kululaa ee la isweydaarsanayey iyo waliba soojeedintii Qaramada Midoobay oo dib loo eego.

Dagaalka Xudeyda waxaa la yiraahdaa waa dagaalkii ugu muhiimsanaa tan iyo markii Sanca lala wareegay bishii Siteenbar 2014. Waa dagaal Xuutiyiinta u ah “hadafka gaar ama ha gaarin oo dhimo.” In kasta oo isbaheysiga Sacuudigu sheegto in Xuutiyiinta hubku uga soo dego Xudeyda, hadana waa dekedda ugu muhiimsan oo boqolkiiba 70 cunada Yemen iyo waxyaabaha kale ee muhiimka ahi ay ka soo degaan.

Haddii dagaalkan uu waqti dheer sii socdo, waxa uu sababayaa in Yemen oo hadda ku jirta xaalad bini’aadamnimo oo daran uu xaalkeedu sii xumaato.

Natiijooyinka la Saadaalinayo

Miiska turubka arxandarrada waxaa lagu ciyaarayaa ciyaar dareenku ka maranyahay. Oo ciyaartooydu waa kala ujeeddee, qaar waxa ay rabaan qoqob kala sarreeya (mid diimeed, qabiil ama mid jinsi), qaar sarreyn gobol bay rabaan, qaar waa faa’iido doon oo waaba la ijaartaa, qaar kalaa ayana jira oo dano siyaasadeed oo kale matalaya, iyo kuwo ayana hawsha weyn wata rabana in ay jiheeyaan juquraafiga-siyaasadeed ee gobolka.

Intaas oo danood oo is-hardinaya, mid kastana dareenku ka maranyahay, natiijada Yemen loo saadaalin karo waa tan Soomaalida oo kale – goofaf qabiilo maamulaan oo sidii la rabo laga yeelo, sidii la rabana loo isticmaalo.

Tan Soomaaliya, 17kii Luulyo waxaa Brussels ku soo dhamaaday laba maalmood oo ismarxabeyn ah. Shirkaas la sheegay ee Iskaashiga Soomaaliya wuxuu isku goob isugu keenay lix madaxweynayaal Soomaaliyeed si ay qolo saddexaad ama wakiilada 58 dowladood ugala arrinsadaan sidii mashruuca Soomaaliya lacag loogu harqin lahaa. Hadde waa lacago ka badan tan dowladahaas ugu talagaleen ladagaalanka faqriga iyo hoy-la’aanta ka taagan guryahooda.

Haddaba maxaa talo ah, mise jiraa wadiiqo kale oo wax loo mareyn karaa?

Sida kaliya ee say hadda wax u socdaan loo badali karo oo jaho cusub loogu guuri karaa waa ayada oo lagu guulaysto wixii Soomaaliya sannado badan la kufoo-kacaysay – marmarna iska yeelyeelaysay: Dib-u-heshiisiin dhab ah oo ay la socoto olale adag oo looga takhaluso xaqa gaarka ah ee qabaa’ilku meelaystay, loona guuro xuquuq muwaadiniinta Yemen oo dhan u simanyihiin. Tani waa mid u baahan in dhallinta waxbartay ee jiilka cusub ay awood dalka ku yeeshaan, maxaa yeelay jiikani waa kuwo ka korey isburburinta qabiilka iyo aragtida qabiilaysan ee odayaasha dhaqanka.

……………………….

Qoraalka Abukar Arman waxa uu markii hore ku qornaa afka Ingiriiska, bahda Radio Daljir ayaa tarjuntay.

……………………….

Maqaalka oo afka Igiriiska ku qoran hoos arag:

Abukar Arman: Yemen’s Fateful Twinship With Somalia