Maxuu salka ku hayaa is maandhaafka siyaasadeed ee ONLF iyo Itoobiya maxuu sa yahay doorka maamulka DDS?
Hordhac ugu horayn hadaaan faahfaahin kooban ku samayno waxa u dhaxeeya ONLF yo Itoobiya marxaladan maanta ah ee lagu jiro waa is fahanla’aan Siyaasadeed oo ballaadhan taasoo muujinaysa fahanka amaba ogaalka cid walba oo danaysa siyaasadda gobolka Geeska Afrika iyo dadyowga ku lug leh dhacdooyinka siyaasadeed ee ka dhex dhaca Soomalida iyo Itoobiya oo qarnigii 19aad, 20aad iyo 21aad ay jiraan is maandhaaf siyaasadeed oo marar badan isku badala gacan ka hadal iyo dagaalo waawayn oo ku xusan tariikhaha Geeska Afrika iyo caalamka. Haddaba maxuu salka ku hayaa ismandhaafkan hahda jiraa?
Dib-u- eegis wixii dhacay kalal hore
ONLF iyo Itoobiya waxay dagaal hubaysan iskula jireen ku dhawaad 30 sano oo xidhiidh ah kaa oo mabaadiida dagaalka hurinaysa ay ahayd raadinta dal madaxbannaan oo ka go’a qobtalka wayn ee Itoobiya oo horaan loo odhan jiray Abasiiniya. Dagaalkaas waxuu bilowday wax yar uun kaddib markii la soo afjaray nidaamkii xukunkii maamulka dhaxe ee ka jiray Itoobiya loona badalay dawlad Fadaraal qawmi ah oo ay qawmiyad walbaa yeelatay maamul gooni ah oo ka talinaya dhulka ay qowmiyad walbaa leedahay xukunka itobiyana ay la wareegeen isbahaysigii EPRDF oo ugu danbayn lakala diray 2019 ONLF ayaa 1994 bilowday dagaal rasmi ah oo lagu diidaya damaca maamulkii Itobiya ee ay EPRDF majaraha u haysay dagaalka ayaana yimaaday kadib markii la weeraray xafiisyadii ONLF oo markaas go’aamisay in afti aayo-ka-tashi laga qaado shacabka Soomalida. Waxaana markaas la weeraray xarumihii sidaasna waxaa ku bilowday dagaalkii ay jabhad gasho oo ka dhaca Geeska Afrika kii ugu muddada dheeraa.
2018 markii laga saaray maamulkii EPRDF saaxada siyaasada oo uu Yimaaday Abiya ahmad Ali, Itoobiya waxaa ka dhacay isbadal siyaasadeed oo lagu gaadhay go’aamo kaas oo uu ka mid ahaa ONLF iyo Itoobiya inay heshiis ku gaadhaan magaalada Casmara ee salka Eratariya kaas oo soo afjaray dagaalkii khasaaraha badan dhaliyay ee JWXO iyo Itoobiya. ONLF ayayna hogaankeeda siyaasadu markale yimaadeen gudaha waddanka ayagoo ciidamada ONLF ay ayaguna joojiyeen dagaalka hubaysan waxaana sidaas ku bilowday siyaasad aan lahayn gacan ka hadal taasoo ah midda illaa hadda jirta.
Muxuu yahay isfahan la’aanta siyaasadeed ee hadda jira?
ONLF waxay caddaysay suurtagalitaan la’aanta filitaankeedii ahaa hirgalinta siyaasad dimuqraaadiyad ah oo ku dhisan rabitaanka shacabka iyo saamilayda siyaasada taas oo ku xusnayd heshiiskii Casmara oo qorayay ONLF inay siyaasadeeda ku hirgalinayso si dimuqraadiyad ah helaysana gogol dimuqraadiyadeed. ONLF waxay hoostaa ka xariiqday in heshiiskii aysan fulinin Itoobiya kali ahna laga hirgaliyay xabbad-joojin taas ayaana ah waxa ugu wayn ee salka u ah khilaafka siyaasadeed ee hadda ka dhex aloosan Itoobiya iyo ONLF.
Doorka xukuumadda DDS ee khilaafka
Waa furaha isticmaalka dawlada dhexe waana mashiinka fududeeyay qorshe kooban oo horraantii ahaa in gabi ahaanba ONLF la burburiyo lagana dhigo magac soo dagaalamay saaxada siyaasadana laga saaro gabi ahaanba, waxaa se taas ay u muuqataa inuu si xawli ah u joojiyay Guddoomiyaha ONLF Dr. Cabdiraxmaan Mahdi oo 2019 hal sano kaddib heshiiskii Casmaro oo uu ahaa Xoghayaha Guud loogu doortay magalada Goday. Maamulka dagaanku waxuu qayb ahaan qaatay samaynta wax ay ugu yeedheen garabka sixitaanka kuwaas oo kadib diidmadii aqoonsiga dorashadii la qabtay oo JWXO ka baxaday kooxdan Madaxwayne Mustafe Omar uu siiyay laba wasiir oo markii danbe mid kamid ahi is casilay asagoo xukuumada ku eedeeyay inay ka shaqayso is dilka qabiilada ayaduna ay tahay xasarad kiciyaha sida uu ku koobay warqadiisii is casilaada. Waxaa kale oo jirta dhacdo cajiib ah oo kulan ka dhacay Nairobi in Mustafe Omar uu si toos ah u sheegay inuu ka shaqaynayo kala dirista ONLF tasoo dhabbaha u xaadhay loolanka is maandhaafka joogtada ah. Waxaana jira isku dayo kooban oo ay dhinacyada Maamulka DDS iyo ONLF ku tijaabiyeen inay heshiiyaan balse dhammaan ku gabagaboobay fashil iyo kala quusasho.
Natiijooyinka
ONLF waxay ka baxday doorashadii la filayay inay ka dhacda guud ahaan Itoobiya ayadoo ONLF ay Dawalad Deegaanka Soomalida rabtay inay kula gasho loolan siyaasadeed oo tijaaba u ah axdigii Casmara ee Xisbiga PP oo ah kan hayay talada Itobiya. ONLF ayaana sheegtay inaysan doorashadaasu caddaalad ahayn oo 99.99% ay qaateen Xisbiga PP.
Dhanka kale JWXO waxay la kulmaysay duufaano duullaan siyaasadeed ah oo maamulka DDS ku qadayeen xafiisyadeeda iyo xubnaha ayadoo muddooyin kaladuwan iyo gooba kaladuwanba lagu xidhay xubnaha ururka ONLF.
Isfahanla’aanta kale ee muujinaya natiijooyinka ayaa ah is maandhaafka ku saabsan xudduudaha nidaamka Fadaraalka oo xisbiga talada haya ee PP ay u muuqato in uusa ku qanacsanayn oo ay door bidayaan nidaamkii dawalada dhexe. Waxaa kale oo meesha ka madhnayn in ay jiraan marar badan in loo isticmaalay magaca ONLF kooxa gaar ah oo ay isku xidhanyihiin DDS sida ku cad bayaankii u danbeeyay ee Itoobiya soo saarto kaasoo lagu daabacay warbaahinta FANA.
Waxa laga filan karo dhinacyada waa suurta gal inuu gacan qaad isku badalo bayaanada siyaasadeed ee hada yaala mareegaha lagula wadaago bulshada dhacdooyinka sababta oo ah waxaa jira taariikh hida ahaan la yaqaano oo ah Itobiya waligeed ma samayn ka hortag dhacdooyin socda kolka la fiiriyo taariikhdeedii hore iyo 7 sano ee u danbaysay. dhacdooyinkii ka dhacayay galbeedka Tigre, Gobolka Axmarada iyo Faano sidii uu Abiye Axmad u maamulay malafkii Jabhada Oromada oo markii danbe uu dub u qarxay dagaalkii gobolka Oromiya. ONLF waxaa cad inay diidantahay siyaasada yeedhiska ah ee Addis Ababa oo horaantiiba JWXO waxay diiday inay ka soo muuqato safka Abiye ayagoo mar walbaaba tageeraya ficilka Arat killo waxaana muuqata inay soo noqonoqonayso arrimaha diidmada xuduudaha ee Galbeedka Siti, Mooyaale iyo Erar dagaanka Baali. Waxaa kale oo aana meesha ka madhnayn waraysihii BBC ee uu gudoomiyaha ONLF uu siiyay kaasoo muujinaya quusashada iyo dhamaanshaha is aaminaan la aanta dhinacyada sheegayna inay waddo kale JWXO xalka ku raadinayso.
Is qabitaankan siyasadeed waxuu isku badali karaa gacan-ka-hadal kolka la fiiriyo qabka ONLF iyo quudhsiga Soomaalida ee Abiye Axmad, waxaa se jiri kara in lagu xalliyo ila diblamaasiyadeed haddii la helo dhexdhexadiyayaal ka madaxbannaan labada dhinac, sababtoo ah marxaladan Itoobiya way u qabsoomaysaa beesha caalmaka marka la fiiriyo natiijadii ka dhalatay hawlgalkii galbeedka Tigre oo markii u horaysay Midowga Afrika uu xaliyay khilaaf u dhaxeeya Itoobiya gudaheeda. ONLF waxay caddaysay inay doorka Nabada aysan wali tuurin sida uu cadeeyay Gudoomiye Kuxigeenka JWXO Xaaji Diirane 29 Maarso 2025 oo muuqaalkaas lagu faafiyay Wakaalada ONA .
Gunaanad
Si walba waxaa hadda jira cabsi ballaadhan oo ah inay mar kale furimaha isku arkaan Ciidamada ONLF iyo Itoobiya sida aan dul-joogtooyin kooban ku soo dulmaray innaga oo fiirinayna tusta hadda jirta filshada dhinacyada iyo muuqasha la’aanta waanwaan ka socota dhexdooda waana suurtagal 40% in laga baaqsado oo ay ka dhalato natiijo kale oo ah inay dhinacyadu is horfadhiistaan lana xalliyo isfahan la’aantii siyaasadeed ee ka dhex taagnayd taasoo ahayd xallinta Xuduudaha Dimuqradiyada Siyaasada, khayraadka Ogadeniya, ka shaqaynta gudiyo dib u fiiriya wixii ka danbeeyay colaaddii ONLF iyo Itoobiya, iyo sababaha dhaliyay kala shakiga hadda jira.
Mustafe Cilmi | X: @Cilmi99
Maqaalkan kama soo bixin luuqad dawladeed amaba mid urur
COMMENTS