Muranka xudduud-badeedka ee u dhexeeya Soomaaliya iyo Kenya waa silsilad iyo dhacdooyin si weyn iyo xeelado kaladuwan falcelintooda ay dawlada Kenya u qorshaysay, maantana maraya in Kenya ku hanjabto awood ciidan oo ka dhan ah Dawlada Federalka ee Soomaaliya (DFS).
Haddaba aannu tixraacno taariikh ahaan sida ay dhacdooyinku isku xigxigeen.
Asalka Khilaafka
Horraantii sannadkii 2000 saraakiil sarsare oo Kenyan ah ayaa helay macluumaad lagu kalsoonaan karo oo ay soo saartay shirkadda saliidda ee Norwegian Oil Firm taas oo sahamin shiidaal oo ay Soomaalia ka samaysay sanadkii 1987 ku ogaatey in aagga xuduud-badeedka Soomaaliya la wadaagto Kenya uu ku jiro shiidaal iyo gaas dabiici ah oo haddii uu soo baxo isbedel weyn ku keeni doona qiimaha shiidaalka iyo tamarta adduunka. Macluumaadka baaritaanka ayaa tibaaxay in biyahaas uu dhex jiifo shiidaalkii ugu badnaa oo laga helo waddan Afrikaan ah.
Sannadkii 2005 Dawladda Kenya ayaa wafti u dirtay magaalada Baydhabo oo xiligaa xarun u ahayd Dawladii Federalka KGM ahayd ee uu Madaxweynaha ka ahaa AUN Cabdullaahi Yuusuf Axmed, si ay arrintan ugala hadlaan Madaxweyne Yusuf, ugana dhaadhiciyaan in xudduud-badeedka labada dal wax laga baddalo.
Madaxweyne Cabdullaahi Yuusuf oo dawladdiisu xiligaas la harjedeysey duruufo amni ayaa gebi ahaanba diidey in wax wada hadal ah uu la furo Kenya, isagoo uga digey in shaki la geliyo madaxbanaanida dhuleed, badeed iyo cireed ee dalka iyo ku xadgudubka qaranimada dal ahaan ee Soomaaliya.
Xaaladda ayaa cirka isku sii shareertay si weyna u soo shaacbaxday 10kii bishii Maarso 2009, markii Kenya sheegtay in ay leedahay 200 nautical miles oo cabbirka badda ah una dhiganta 116,000 KM², kaddibna ay qoraal hordhac ah u dirtay guddiga Qaramada Midoobey ee xadaynta iyo qaabaynta qalfoof badeedka badaha ee magaciisa loo soo gaabiyo CLCS, kulankoodii 2009.
Shaqsiga ugu muhiimsan oo Kenya ka caawiyey nidaamka bad-boobka wuxuu ahaa dublamaasi u dhashay dalka Norway oo lagu magacaabo Herald Brekke kaas oo xiligaas kamid ahaa guddiga Dowlada Norway ee qaabaynta qalfoof badeedka iyo Datoor Karl Hinz oo ah xeeldheere sharciyada badaha, una dhashay dalka Jarmalka.
Bishii Febraayo 2009 kahor wax ka yar 3 bilood wakhtigii loo balansanaa in QM qaybta CLSC loo gudbiyo xogta qalfoof badeedka dalalka arrintani waxay ahayd dalbashadii ugu horeysey ee dawladii cusbayd ee Soomaaliya diiradda saarto. Dawladda Federalka KGM ahayd ee cusbayd kama ay warqabin in Wakiilkii Xoghayaha QM ee xilligaas Soomaaliya u joogey Axmed Walad Cabdalla uu isla xiligaas bilaabay diyaarinta xogta qalfoof badeedka Soomaaliya.
Axmed Walad Cabdalla ayaa Norway ka dalbaday in ay yimaadaan Soomaaliya si ay uga caawiyaan diyaarinta xogta qalfoof badeedka oo 3 bilood wax ka yari ka harsanaayeen gudbinteeda.
Bishii Abriil 7, 2009, dawladaha Kenya iyo Soomaaliya waxay wada saxiixdeen heshiis is afgrad ah iyagoo isku raacay in mid walba si iskiisa ah u gudbin doonto xogta qalfoof badeedkiisa iyadoo laga yaabo in mid walba xogtiisa ku darsaday biyaha hadda muranku ka jiro.
Soomaaliya waxaa u saxiixay heshiiskaasi is afgaradka ahaa Wasiirkii Qorshaynta iyo Iskaashiga Caalamiga ah ee xiligaas Cabdiraxmaan Cabdishakuur Warsame, kaddib warqad uu soo qoray Ra’isal Wasaarihii xilligaasi Cumar Cabdirashiid Cali Sharmaarke, Xaqiiqduna ahayd in Soomaaliya aysan heshiiskaasi qoraalkiisa wax fikrad ku lahayn oo uu ahaa mid Kenya ayaa soo diyaarisay qabyo qoraalkiisa.
Cabdiraxmaan ayaa waraysi uu 12kii April 2009 siiyey mid kamid ah Idaacadaha maxaliga ah ee magaalada Muqdisho ku sheegay in Kenya ku xadgubayso xuduudda badda Soomaaliya, ayna ku heshiiyeen in wadahadal lagu xaliyo arrinta.
“Runtii Kenya waxay ku xadgudbaysaa xudduuddeena iyo madaxbanaanideena dhuleed waana danbi aan laga xisaabtamin oo weyn, waxaana isku afgaranay in dhul-badeedka ay nagu haystaan aan ka wada hadalo kahor kulanka QM ee xadaynta qalfoof badeedyada oo loo ballansanyahay bisha May 2009, ama waxaan isla tegi doonaa maxkamada caddaalada aduunka ee ICJ,” ayuu waraysiga maalintaasi ku yiri Wasiir Cabdiraxmaan Cabdishakuur.
Maxay Kenya Rabtaa?
Kenya waxay doonaysaa in xudduudka laga cabiro dhanka bariga gobolka koonfur bari ee Kyunga, halka Soomaaliya ay xoojinayso xariiqda ka hoosaysa xeebaha Kenya.
Kenya way awoodi wayday inay la timaaddo wax caddaymo adag oo taageera sheegashadeeda, ha ahaato magac taariikhi ah oo ku yaalla degaanka ama waxyaabo kale oo gaar ah. Ereyada ugu badan ee qareenada Kenya adeegsadeen dooddii dacwada ICJ-da waxay ahaayeen Soomaaliya waxay ku xad gudubtey heshiiskii is afgaradka ahaa ee labada dal ay wada galeen sannadkii 2009.
Dhanka kale, doodda Soomaaliya waxay ahayd mid waafaqsan oo la cuskanayey qodobka 15aad ee xeerka badaha QM UNCLOS, sidoo kale waxay doodda Soomaaliya ku salaysnayd sharciga badaha Soomaaliya iyo Kenya, labada xeer ee labada dalba oo la ansixiyey sannadkii 1972.
Munaafaqada & Labada Wejiileynta Kenya
17kii Febraayo 2010, Kenya waxay xaraashtay xirmooyin shiidaal oo ku jira aag badeedka lagu muransanyahay. Xirmooyinka Kenya xaraashatay waxay kala yihiin L21, L22, L23 iyo L24 iyagoo ka iibiyey shirkadaha shiidaalka ee Stat, ENI iyo Total.
7dii Febraayo 2019, Kenya waxay si been-abuur ah ugu eedeeyeen Soomaaliya in ay iibinayso laysanka shidaalka aagagga lagu muransanyahay; meesha dowladda Kenya ay tahay tan kal hore xaraashatay aagga lagu muransanyahay.
Dhanka kale Soomaaliya waxay marar badan ka codsatay Kenya in dib loo furo wada hadalada muran badeedka labada dal, laakiin Kenya ayaa diidey dhammaan casuumadihii dawlada Soomaaliya ay u fidisay si loo wada hadlo, loona xalliyo khilaafka jira. Kenya waxaaba mar kasta ka go’neyd in ay fashiliso sii socodka wada hadalka labada dal ayada oo rabtay in ay ka faa’iideysato maqaalka caalamiga ee 36aad si aanba dacwadda loo horgeyn Maxkamada Caalamiga ah ee ICJ.
Muranka ka dhashay dacwadda labada dal ayaa mar kale cirka isku sii shareeray kaddib markii Soomaaliya ay bishii Agoosto 2014 dacwad Kenya ka dhan ah u gudbisay maxkamada ICJ, kuna eedeysay Kenya ku xadgudub shuruucda caalamiga ah iyo xudduud badeedka Soomaaliya. Dowlada Soomaaliya ayaa isla xilligaas shaacisay inay ka daaleen dhammaan wadiiqooyinkii kale ee wada hadalka si xal looga gaaro khilaafka soo jiitamayey ee labada dal.
Bishii Oktoobar 2015, Kenya waxay carqaladaysay in ICJ dhegaysato dacwadda badda iyadoo ka cagajiidey oggolaanshaha dacwaddaas, balse ICJ ayaa dhegaysigeedii u horreeyey bilowday intii u dhexaysey 19 ilaa 20kii bishii Siteenbar 2016. Dowladda Kenya ayaa xilligaasi codsatay in ICJ ay dacwadda soo celiso oo loo oggolaado in labada dal ka wada hadlaan khilaafka, laakiin maxkamadda ICJ ayaa bishii Febraayo 2017 waxay joojisay codsigii Kenya, iyadoo ku qanacday dooddii Soomaaliya ee ahayd sharciga iyo maxkamadda caalamiga ee ICJ ha kala saarto Soomaaliya iyo Kenya.
Docda kale, Dowladda Soomaaliya ayaa warqad ay u qortay dhammaan hawlgalada joogtada ah ee QM oo fadhigoodu yahay New York waxay ku wargelisey in dawacddii badda ee Soomaaliya iyo Kenya mar kale dhacayso bisha Siteenbar 2019, sannadka 2020-kana uu soo bixi doono go’aanka kama danbaysta ah ee Maxkamada ICJ.
Halkaas oo xaal marayo, maanta waxaa uu khilaafkii Kenya iyo Soomaaliya isugu soo biyoshubtay Kenya oo ku baaqday in muruq milateri yahay xalka kaliya ee Soomaaliya looga hortagi karo
WQ Faarax Maxamed Maxamed (Bukhaari). Bukhaari waa qoraa & falaanqeeye siyaasadda oo ku takhasusay siyaasadda iyo ammuuraha caalamka, waana daneeye cilmibaarista & siyaasadda Geeska Afrika | Twitter: Farah Mohamed Mohamed | https://twitter.com/Fbukhaari | Email: [email protected]
COMMENTS