SIYAASADDA BADDA CAS IYO CEEBTII ITOOBIYA KA RAACDAY DAMACEEDII DEKED SOOMAALIYEED

0

SIYAASADDA BADDA CAS IYO CEEBTII ITOOBIYA KA RAACDAY DAMACEEDII DEKED SOOMAALIYEED

Tan iyo intii maamulka goonigoosadka Somaliland uu saxiixay qoraal isfaham oo dhaliyey muran xooggan, waddaniyiinta Soomaaliyeedna meel kasta oo ay joogaan aad uga xanaajiyey, waxay isla markiiba soojiidatay indhaha caalamka iyo warbaahinta adduunka. In kasta oo aan weli la shaacin waxa ku qoran qoraalka isfahan, haddana si kooban waa mid Itoobiya siinaya dhul cabbirkiisu yahay 20 KM oo noqon doona saldhig milatari iyo dekad ganacsi oo Badda Cas. Intaasna waan hubnaa oo waaba inta ay sheegeen labada masuul.

Isla markii warkaas la helay, waxaa khasab ku noqotay quwadaha Reer Galbeedka sida US iyo UK, hay’adaha caalamka sida Qaramada Midoobay, Midowga Afrika, iyo Ururka Iskaashiga Islaamka in ay soo wada saaraan qaraaro ayidayada qaranimada Soomaaliya.

Inkasta oo Abiy Axmed iyo Muuse Biixi ay yihiin dambiilayaal dagaal, siiba xasuuqii Tigreega iyo kii Laascaanood, labadooduna ay taagero aad u yar ka haystaan dadkooda, haddana waa in aan u xaqsoorno. Labadooda midna ma sheegin dhul la gadayo ama la iibinayo oo ay Soomaali leedahay. Saas oo ay tahay, shucuurta shacabka, siyaasiyiinta, iyo odayaasha dhaqanku waxay meel-mariyeen in ‘Muuse Biixi, madaxweynaha Somaliland oo 48 kahor Soomaaliya heshiis kula saxiixday Jabuuti – wuxuu Itoobiya kula xaajooday in uu ka iibiyo qayb kamid ah dhulka, badda iyo hawada Soomaaliya, asaga oo taas baddalkeeda Itoobiya ka helaya aqoonsi iyo saami shirkadda Ethiopia Airlines.’ Kutalagal ama si kale, shucuurtii shacabka ee cirka isku shareertay waxay sababtay  in laga leexdo xaqiiqada miiska saaran.

DOODDA JILICSAN EE IIBKA DHULKA

Madaxweyne Xasan Shiikh Maxamuud oo maalin kabacadi la hadlaya Barlamaanka Soomaaliyeed waxa uu ku hadlay hadalo guud oo maanka u macaan laakiin waxa uu carrabkiisa ka ilaaliyey in uu ka hadlo xaqiiqada dhabta ah ee taagan. “Qofna ma iibin karo dhul Soomaaliyeed, xataa taako dhul cabbirkiisu yahay,” buu Madaxweynuhu ku dhawaaqay. Jimcihii isla asbuucaas wuxuu ka khudbeeyey masaajidka Madaxtooyada wuxuuna mar kale ku sooceliyey isla farriintii hore: “Magacaygu waa Xasan Shiikh Maxamuud. Waxaan leeyahay taariikh dheer, qof kastana aqoon buu ii leeyahay. Waligay ma aan iibin doono taako dhul Soomaaliyeed, Muuse Biixi asna ma iibin karo.”

Ficil la’aanta madaxweynuhu waxa ay markhaati ma doonto u tahay meesha uu hawsha ka taaganyahay. Madaxweynuhu afka waxba kama sheegin, qoraal rasmi ah oo ka cabanaya in Itoobiya dhulkii Soomaaliyeed ku soo xadgudubtay ama ‘rabto in ay si sharcidarro ah u gadato dhul Soomaaliyeed’ kama uusan gudbin Itoobiya. Sidoo kale ma dalban in ciidamada Itoobiya ee aan qayb ka ahayn ATMIS ee uu hore dalka u keenay si wixii ay rabaan u sameeyaan inay dalka ka baxaan maadaama Itoobiya ay maanta tahay khatar ku soo wajahan Soomaaliya.

DOORKA DAWLADDA INGIRIISKA

Dawladda Ingiriisku waxay boorisay in la is xakameeyo oo la wadahadlo. “Dawladda Ingiriisku waxay ka walaacsantahay xiisadda ka taagan Geeska Afrika,” bay boggooda X ku soo qoreen. “Waxaan ayideynaa oo xaqiijineynaa ixtiraamka buuxa ee aan u hayno madaxbannaanida iyo wadajirka dhuleed ee Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya,” ayey sii raacsheen. Ogow dawladda Ingiriisku waa qalin-hayaha siyaasadda ammuuraha dibadda Soomaaliya oo dhan ee Golaha Qaramada Midoobay, waana khilaaf daneed oo taagan. Siina ogoow in Somaliland looga oggolaaday ugu yaraan hal shirkad oo Ingiriis ah xuquuq shidaal baaris.

Aan taariikhda yara dib u jaleecno si aad u ogaato wixii la soo maray iyo in sannadkii 2022 markii ay dawladda Soomaaliya ku dhawaaqday in baloogyada shidaalka ee Somaliland ay shirkadda Genel Energy ka siisay Dooxada Nugaal yihiin “sharci-darro”  ay isla markiiba dawladda Ingiriisku biloowday in ay Somaliland ku dhiirigaliso xoojinta goonigoosadkeeda, taas oo Ingiriisku uga gol lahaa in uu kaligi ku habsado baloogyadaas shidaalka. Qorshaha Ingiriisku wuxuu u socday sidii loogu talagalay illaa markii danbe, waa sannad kabacdi e, ay dhacday lamafilaankii Goojacadde oo ahaa saldhig ciidan ee Somaliland kooda ugu weyn. Dadka reer Laascaanood iyo qabaa’ilada ay ehelka yihiin waxa ay guuldarro tii ugu darneyd dusha uga rideen Somaliland.

Wax yar ka bacdi waxaa dhidibada loo taagay SSC-Khaatumo, waxaana lagu dhawaaqay maamul ka madaxbannaan Somaliland, kana mid ah maamul goboleedyada Soomaaliya. Maadaama goobaha shidaalku ay ku yaalliin SSC-Khaatumo, dawladda Ingiriiska waxaa qasab ku noqotay in ay dib ugu laabato istiraatijiyadeeda si ay u ilaashato boolida ay boobtay ee ceelasha shidaalka. Caymiska ugu habboon ee Ingiriisku danihiisa ku ilaashan karo waxa uu la noqday Soomaaliya oo qaadato hannaanka dawlad wadaagga ama waxa loo yaqaan confederation, una dhexeeya Soomaaliya iyo Somaliland.

DOORKA DAWLADDA MAREYKANKA

Si lamid ah Ingiriiska, Mareykanku waa qalin-haya Soomaaliya ee arrimaha badda ee Golaha Qaramada Midoobay. Si lamid ah Ingiriiska, markii uu soo shaacbaxay warka Itoobiya, Mareykanku kama nixin kamana uusan xanaaqin in Itoobiya ay helayso saldhig ciidan oo kulaala Badda Cas, ahna mid kamid ah badaha caalamka kuwooda ugu muhiimsan.

“Sida saaxiibada kale walaac daran baan ka qabnaa xiisadaha ka taagan Geeska Afrika. Waxaan ku boorineynaa dhammaan dhinacyada ay khuseyso in ay galaan wadahadal diblomaasiyadeed,” ayuu ku jawaabay Matthew Miller, Afhayeenka Wasaaradda Arrimaha Dibadda, mar wax laga weydiiyay mawqifka Mareykanka ee qoraalkii isfahamka ee ay wada saxiixeen Itoobiya iyo Somaliland. Dabcan, Matthew, oo aan wax welwel ahi haysan wuu sii watay hadaltiradiisa, waxa uuna ku daray, “Maraykanku waxa uu aqoonsanyahay madaxbannaanida iyo wadajirka dhuleed ee Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya iyo xudduudaheeda 1960-kii.”

Kuwiina aan war iyo wacaal toona u hayn waxa socda, ogaada hadaltirada dibloomaasiyiintu waa qayb muhiim ah oo muujineysa awoodda ay leeyihiin qalin-hayayaasha ayaga oo “qaranimada daleed” u maamulanaya hadba sida ay dantoodu ku jirto. Dawladda Mareykanku way taageertay heshiiska Itoobiya iyo Somaliland, ahna heshiis ahaan dhulka u dhexeeya Saylac iyo Lughaye, ogoowna waa dhulka ay ku yaaliin ceelasha shidaalka ee Heemaal-1 iyo Heemaal-2 ee ay 80-kii heshay shirkadda Mareykanka ee Chevron. Intaas kaliya ma ahee meeshu waa Bulle Cadde oo ah deked dabiici oo Chevron waayahaas ay isticmaali jirtay.

Dawladda Mareykanka oo ku caasineysa awooddii aaminaadeed ee gacanta ay ku haysay, waxa ay biloowday in ay ka xagliso danaha Soomaaliya, una xagliso danheeda.  Saldhigga ciidamada US ee Berbera ee ay kala xaajootay Somaliland waa qayb kamid ah ku takrifalka ammaano ee Mareykanka.

Haddii aad cidlo ciirsila mareyso raadso dariiqa raadka leh oo cidla ha u cararin; balse haddii aad siyaasadda Soomaaliya la tacaalayso, tan danbe waa caqliga siyaasiga Soomaaliyeed. Dariiqa siyaasiga Soomaaliyeed waa kan khiyaanada, musuqmaasuqa, iyo shisheeye kalkaalka asaga oo danta qaranka wax dan ah aan ka lahayn.

INTII LOO SII SOCDAY SAYLAC IYO DHACDOOYINKII LAYAABKA LAHAA

In Itoobiya ay la wareegto Dekedda Saylac waqti badan baa la soo karkarinayey. Halkan riix oo arag maqaalkaygii hore Soomaaliya iyo Loollanka Waqtiga. Saas oo xaal ahaa, haddana dhawaanahaan Mareykanku waxa uu aad uga walaacsanaa khilaafka ka dhex taagan Itoobiya iyo maarawaaga siyaasadda dibadda ee Abiy Axmed oo ay ku jirto xiriirkiisa Shiinaha, ku biirista BRICS, iyo dhawaan oo uu heshiis milateri la saxiixday Ruushka. Sidoo kale waxaa jira walaac ay ka qabaan in Muse Bihi u gacangalo Ruushka. Ruushka oo saldhig ciidan ku yeesha Badda Cas saameyn xoog leh buu ku yeelan karaa juquraafiga siyaasadeysan ee isu dheelitirka awoodaha.

Abiy Axmed iyo Muuse Biixi waa laba siyaasi oo quus taagan ayna soo foodsaareen mustaqbal-siyaasadeed oo madow. Mid waliba waxa uu aad ugu baahanyahay xal degdeg ah oo wax ka baddela masiirkiisa siyaasadeed. Abiy waxa uu noqday mid aan dagaal ka dhammaan, sannadkii horena waxa uu sheegay in uu sahan ugu jiro sidii uu ku heli lahaa deked, kuna helo gorgortan diblomaasiyadeed ama qaab militari. Dhanka Muuse, asna waxa uu ogyahay in taladii ay gacantiisa ka sii baxayso, haddii aanu ‘ictiraaf’ Somaliland u helina aanu xukunka sii hayn doonin.

Itoobiya toban sano kahor ayey si tartiib-tartiib ah u bilowday dhismaha ciidamadeeda badda, kahor inta uusan Abiy xukunka imaan, Itoobiyana markaas bad ma lahayn. Waxay ahayd istaraatiijiyad ‘dhis way imaan doontaa e.’ Maalgelinta baaxaddaas leh, dulqaadka istaraatijiyadeed, iyo tallaabadii geesinimada lahayd ee u dambaysay ee Soomaaliya la dul-dhigay ma ay ahayn mid ku timid nasiib. Sidii hore loogu maahmaahay, “waxba si kadis iskagama dhacaan dhanka siyaasadda iyo xidhiidhka caalamka.” Haddii mid kamid ah daneeyayaasha heshiis socda uu si fudud uga soo muuqdo miiska wada-xaajoodka, macnaheedu ma aha kuwa kale uma ay qorshayn ama uma aysan samayn xeelad uu ku gaadho yoolkiisa.

Si kasta oo xaal maanta yahay, waxaa jirta arrin kale oo muhiim ah oo soo dedejisay arrinta, waana Saylac oo u dhow wadiiqada Bab al-Mandeb, oo ah luuq badeed istiraatiji ah oo cidhiidhi ah, oo saddex-meelood hal meel maraakiibta ganacsiga ee dunidu ay maraan. Dagaalyahanada Yemeniyiinta ee Ansarullah (Xuuthiyiinta) waxa ay cunaqabatayn hal dhinac ah ku soo rogeen Israa’iil, una diideen in markab ganacsi uu wax ganacsi ah geeyo inta ay Israel xasuuqa ba’an ka waddo Qasa, shacabka Qasana ay gaajo u le’anayaan, waxaa ganacsigii badaha adduunka soo wajahay khataro waaweyn.

Khataraha Badda Cas ee soo wajahay Isra’iil darteed, Maraykanka iyo UK waxay u soo jeesteen Itoobiya oo horay saaxiib dhow ula ahayd Israa’iil. Imaaraadku ayana waxay hore u maalgashadeen hammiga Abiy ee ahaa in Itoobiya Deked yeelato. Madaxweynaha Jabuuti Ismaaciil Cumar Geelle oo istaraatijiyad iyo qabyaalad ahaaba walaac ka qabay Itoobiya oo saldhig ciidan Badda Cas ku yeelata say noqotaba waxaad moodda in laga qanciyey. Asbuuc kabacdi markii warku meel kasta isqabsaday, Ismaaciil Cumar Geelle waxa uu muujiyey dareenkiisa rasmiga ah. Madax-ka-noosha Soomaaliya iyo Somaliland ayana Soomaali oo dhan baa hilfaha u qaaday.

MAXAA QALDAMAY?

Heshiiska waxaa loogu talagalay in uu ku soo xirmo laba waji: Wajiga koowaad waa warqadda isfahamka (MoU) oo lagu saxiixo Addis Ababa, deedna heshiiska rasmiga ah oo Muqdisho la geeyo, lagana saxiixo Dawladda Federaalka Soomaaliya oo dammaanad ka helaysa beesha caalamka. Markii dhammaan shinbirihii la soo wada safay, saddex arrimood oo cusub ayaa soo ifbaxay – waa mid ah in degdeg hawsha loo bilaabo, iyo labo ah in waxa oo dhan la joojiyo.

Sacuudi Carabiya oo ka walaacsan mustaqbalka mashruuceeda caalamiga ah ee Badda Cas (Red Sea Global) oo balaayiin doollar ah waxay rabtaa in heshiiska la dedejiyo. Eritrea oo u aragta heshiis Itoobiya ay saldhig ku yeelato badda khatar qaran oo horleh waxay dalbatay in heshiiska degdeg loo joojiyo. Masar ayana arrinta waxayba u aragtay mid ah geeri ama nolol oo Itoobiya oo saldhig ku yeelata Badda Cas waxay awoodda in ay Masar ka dalbato biyo siyaado ah dhanka biyaha Niilka ah, ayana waxay dalbatay in degdeg heshiiska loo joojiyo. Nolasha Masar waa mid si buuxda ugu tiirsan biyaha Wabiga Niil oo biyihiisu ay hadda isdhimeen biyo-xidheenka weyn ee Itoobiya darti.

Kaddib markii dawladihii daneeyayaasha ee Badda Cas dariska la ahaa ay arkeen khatarta ku soo wajahan ayna hakiyeen dhammaystirka heshiiska iyo hirgelinta heshiiska, Abiy iyo Muuse waxay go’aan ku wada gaareen in ay ka ballanbaxaan dawladaha kale oo gooni heshiis u wada galaan. Taasna waxaa sabab u ah ayaga oo og wakhtiga is guraya iyo siyaadadooda liidata ee sii dhimanaysa. Mid kasta naf baa haysa, waxaana ku socda colaad sokeeye.

Dhanka kale, labada dawladood ee qalin-hayayaasha Soomaaliya mid walbaa waxa uu gooni u wataa siyaasadiisa gurracan ee boobka Soomaaliya. Midba midka kale ka daran e, Mareykanku asna waxa uuba heesayaa heeso kacaan ah iyo qaranimo aan jirin.

Abukar Arman is the author of “Broken Camel Bells: Somalia Age of Terrorism,” and is a foreign policy analyst and a former diplomat. On Twitter: @4DialogSK

MAQAALKA OO AFKA INGIRIISKA KU QORAN

Geopolitics Of Ethiopia’s Red Sea Seaport Fiasco – OpEd

Newer Post
Older Post

COMMENTS

WORDPRESS: 0

U dhaaf Halcelis

Negelka email-kaaga lama faafin doono. Godadka faralka ah waxaa lagu suntay *

WP2Social Auto Publish Powered By : XYZScripts.com