XILDHIBAAN CABDULLAAHI XAASHI ABIIB OO KA DHIIDHIYEY FIISAHA TAHRIIBKA EE SHIRKA 13aad EE SHAQAALAHA ADDUUNKA
Xildhibaanku muxuu ka yiri xubnaha waftiga ee la sheegay in ay shir u socdaan?: “Waxaa la magacaabay “wafdi” ka kooban toddoba iyo toban (17) xubnood oo uu horkacayo Wasiirka Shaqada iyo Agaasimihiisa Guud. Laakiin aynu runta iska sheegno: tani ma aha wafdi rasmi ah. Waa hawlgal tahriib sharci-darro ah oo loo labistay suudhyo rasmi ah oo lagu soo daboolay magaca shaqo dowladeed.”
Hoos kaga bogo warqadda Xildhibaan Abiib uu u qoray Safaaradda Switzerland iyo safaaradaha kale ee ka hawlgala Soomaaliya, fiisayaashoodana suuqa lagu iibiyo.
…
Ujeeddo: Dhaleecayn Adag oo ku Saabsan Tahriibka iyo Khiyaanada Fiisaha ee Dawladdu Kaxaysay oo Lagu Soo Qariyay Wakiilnimo Beena ah oo loogu Safray Shirka 113-aad ee Shaqaalaha Caalamka (ILO)
Waxaan qoraalkan u dirayaa anigoo ah xubin ka tirsan Guddiga Arrimaha Dibadda ee Golaha Shacabka ee Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya, si aan u muujiyo caro iyo nacayb aan la qiyaasi karin oo aan ka qabo khiyaano foolxun oo hadda ka socota heerka ugu sarreeya ee Dowladda Federaalka Soomaaliya, taas oo lagu gabanayo magaca ka qaybgalka Shirka 113-aad ee Shaqaalaha Adduunka (International Labor Conference) oo lagu qabanayo Geneva intii u dhaxeysa 2–13 Juun 2025.
Waa la magacaabay “wafdi” ka kooban toddoba iyo toban (17) xubnood oo uu horkacayo Wasiirka Shaqada iyo Agaasimihiisa Guud. Laakiin aynu runta iska sheegno: tani ma aha wafdi rasmi ah. Waa hawlgal tahriib sharci-darro ah oo loo labistay suudhyo rasmi ah oo lagu soo daboolay magaca shaqo dowladeed. Mawduucyada shirka lagama hayo wax xiriir micno leh oo ay la leeyihiin xaaladda burbursan ee suuqii shaqada Soomaaliya. Safarkani wuxuu leeyahay hal ujeeddo oo keliya: in lagu daldalo fiisayaal reer Galbeed ah si lacag loogu helo. In ka badan 70% miisaaniyadda qaranka Soomaaliya waxa bixiya dowladaha deeq-bixiyeyaasha ah. Sidaas ayaa loogu abaalgudayaa: in fiisayaashiinna la iibiyo iyadoo qof kasta laga qaadayo $25,000 si loogu daro wafdigan been abuurka ah.
Iyada oo la adeegsanayo ilo lagu kalsoon yahay oo ku sugan Villa Soomaaliya, Wasaaradaha Arrimaha Dibadda iyo Shaqada, iyo Waaxda Socdaalka, waxaan xaqiijiyey in hawlgalkan uu yahay qayb ka mid ah shabakad dambiyeed ballaaran oo iibka fiisayaasha ah. Inta badan kuwa lagu sheegay “wafdiga” ma aha shaqaale dowladeed. Waa dad leh xidhiidho siyaasadeed oo khiyaano ku galay warqado been ah oo ay ku doonayaan inay Yurub ku galaan. Arrintani waxay jirtay muddo sannado ah, balse hadda si xawli ah ayay u korodhay xilli la galayo wareeg doorasho oo hor leh – xilli ay siyaasiyiinta musuqmaasuqa ku lug leh u baahan yihiin dhaqaale xad dhaaf ah.
Wasiirka Shaqada, Wasiir-ku-xigeenka Arrimaha Dibadda, Madaxa Hab-maamuuska Villa Soomaaliya, iyo Agaasimaha Guud ee Shaqada – oo ah adeerka koowaad ee Guddoomiyaha Golaha Shacabka – ayaa ah maskaxda ka dambaysa khiyaanadan. Jagadan waxa loo dhiibay qaraabada Guddoomiyaha si loogu abaalmariyo daacadnimada uu u muujiyey ajandaha Madaxweynaha, wuxuuna hadda ku shaqeeyaa si xor ah oo aan lala xisaabtamin, isagoo ku hoos dhuumanaya difaaca Guddoomiyaha.
Waxa si gaar ah u halis badan in hawlgalkan khiyaanada ah – sida ku cad Warqad rasmiga ah oo ka soo baxday Wasaaradda Arrimaha Dibadda taariikhduna tahay 13 May 2025 – uusan sinaba u dhaafi karin marxaladahan kala duwan haddii uusan oggolaanin Wasiir-ku-xigeenka Arrimaha Dibadda. Isla shaqsigan ayaa horey ugu lug lahaa Fadeexaddii Fiisayaasha Cuba, taas oo ahayd tahriib dad Soomaaliyeed ah oo loo mariyay waddanka Mexico si ay uga gudbaan xadka Maraykanka. Si arrintu uga sii darsato, Madaxa Hab-maamuuska Villa Soomaaliya ayaa si degdeg ah u fududeeyey safarkan been-abuurka ah. Tani ma aha oo kaliya musuqmaasuq gudaha ah – waa jab dhameystiran oo lagu sameeyey kalsoonidii caalamiga ahayd. Hadda wixii ka dambeeya, warqad kasta oo ka timaadda Wasaaradda Arrimaha Dibadda ee Soomaaliya – ama wasaarad kasta oo fiisayaal codsanaysa – waa in loo arkaa mid laga shakisan yahay.
Ilaa goormay EU-da, UK, Canada iyo Mareykanku iska indhatirayaan arrintan?
o Waxaad haysaan sirdoon. Waxaad haysaan diiwaanka fiisayaasha. Waxaad haysaan farriimaha diblomaasiyadeed. Waxaad ogtihiin waxa dhacaya.
o Haddii dowladiinnu si dhab ah uga go’an yihiin xuquuqda aadamaha, la dagaalanka musuqmaasuqa, iyo ilaalinta sharciga caalamiga ah – xaggee ka joogaan cunaqabataynta?
o Xaggee ka joogaan mamnuucidda fiisayaasha mas’uuliyiintan?
o Xaggee ka joogtaa baaritaanka dambiyada?
Mas’uuliyiintan Soomaaliyeed waxay jebiyeen xeerar caalami ah iyo sharciyo gudaha ah oo ay ka mid yihiin:
o Heshiiska Qaramada Midoobay ee Palermo ee ka hortagga, xakamaynta, iyo ciqaabta tahriibinta dadka – Qodobbada 3(a) iyo 5.
o Heshiiska Qaramada Midoobay ee ka dhanka ah Musuqmaasuqa (UNCAC)– Qodobbada 8, 9, iyo 13.
o Xeerarka Ururka Shaqaalaha Adduunka (ILO) No. 29 iyo 105 – si khaldan loogu adeegsaday in lagu qariyo tahriibka oo loo ekeysiiyo iskaashi shaqo.
o Xeerka Fiisaha Midowga Yurub iyo Schengen – Been-abuur dukumentiyo iyo si xun loogu adeegsaday kaarka diblomaasiyadda.
o Xeerka Ciqaabta Soomaaliya (1962) – Qodobbada 452, 459, iyo 497.
Tani ma aha khalad maamul – waa dambiyo abaabulan oo lagu hayo gudaha hay’adaha dawladda, iyadoo lagu xadgudbayo hay’adaha caalamiga ah iyo xiriirrada deeq-bixiyeyaasha.
Haddii dawladaha EU-da, UK, Canada, iyo Mareykanka aysan si degdeg ah tallaabo sharci ah uga qaadin mas’uuliyiinta arrintan ku lugta leh, ma heli doono ikhtiyaar aan ka ahayn inaan si rasmi ah ugu gudbiyo cabashooyin:
o Guddiga Arrimaha Dibadda ee Golaha Commons ee UK,
o Guddiga Xuquuqda Aadanaha ee Baarlamaanka Midowga Yurub,
o Guddiga Arrimaha Dibadda ee Aqalka Wakiillada Mareykanka, iyo
o Guddiga Joogtada ah ee Arrimaha Dibadda iyo Horumarinta Caalamiga ee Baarlamaanka Canada.
Cabashooyinkani waxay noqon doonaan kuwo buuxa – oo wata magacyada, xilalka, caddeymaha iyo dukumentiyada – waxaana gudbin doonaa maalmood gudahood, ma ahan toddobaadyo.
Soomaaliya ma awooddo in ay dibadda ku matalaan dad tahriibiyaal ah, khiyaanooleyaal ah, iyo ehel siyaasadeed oo si toos ah u iibinaya fiisayaalkiinna, safaaradihiinna, iyo kalsoonidiinna. Haddii aad sii daystaan cudurkan, dhibaatadu ma noqon doonto mid kaliya Soomaaliya dusha laga saaro – waxay dusha saaran doontaa cid kasta oo maalgelisay, sharciyeysay, ama oggolaatay.
Waxaan diyaar u ahay inaan markhaati furo, caddeymo bixiyo, oo si fagaare ah ula hadlo warbaahinta. Arrintan lama dhaafi doono iyadoo la aamusayo. Dadkayagu ma aha badeeco. Dowladdayaduna ma aha xafiis socdaal oo madow. Intaa wuu ku filan yahay!
Xushmad leh,
Dr. Abdillahi Hashi Abib – BA, MA, MASc, Ph.D
Member of Foreign Affairs Committee
Federal Republic of Somalia the House of People
Mogadishu, Somalia
MP- HOP #201 Awdal Region and Gebileh District
Leader of the Accountability and Transparency Caucus of the House of People
E: abdillahi.abib@parliament.gov.so
W: + 1-571-436-7586 M: + 252-6108-22469
COMMENTS